ԳՐԱԴԱՐԱՆ

Եվրոպական կոնվենցիան ուժի մեջ է մտել 1953թ.-ին: Այն առաջին միջազգային փաստաթուղթն էր, որը Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրում ամրագրված իրավունքները դարձրեց պարտադիր:

*Կոնվենցիան վերջնական փոփոխություններով հասանելի է անգլերենով

Կամընտիր արձանագրությունն ամրագրում է անհատի՝ Դաշնագրով երաշխավորված իրավունքների խախտման համար ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հանձնաժողովին անհատական բողոք ներկայացնելու իրավունքը և մեխանիզմները:

Դաշնագիրը մարդու իրավունքների մասին կարևորագույն միջազգային պայմանագրերից է, համաձայն որի անդամ պետությունները պարտավորվում են հարգել անհատի քաղաքացիական ու քաղաքական իրավունքները և միջոցներ ձեռարկել դրանք պաշտպանելու համար:

Փաստաթուղթն ամրագրում է Եվրոպական դատարանի ընթացակարգային կաննոնները, մասնավորապես՝ Դատարանի կազմի, գործունեության կարգի, ինչպես նաև ընթացակարգի վերաբերյալ ընդհանուր և հատուկ կանոններ:

Փաստաթուղթը, ի թիվս այլոց, անդրադառնում է ոստիկանությունում արգելանքի տակ պահելու, բանտարկության, հոգեբուժական հաստատությունների, ներգաղթողների, անչափահասների և կանանց ազատազրկման, ինչպես նաև այլ հիմնահարցերին:

2011 թվականին ընդունված Իզմիրի հռչակագիրը երկրորդ փաստաթուղթն էր, որում անդրադարձ կատարվեց Եվրոպական դատարանի համակարգի բարեփոխմանն ուղղված մարտահրավերներին:

Փաստաթուղթը ներկայացնում է Դատարանի վճիռների և որոշումների կատարման վերահսկողության երկաստիճան համակարգի ներդրման և կատարման գործընթացի վերահսկման արդյունավետության և թափանցիկության վերաբերյալ առաջարկներ:

Արձանագարությունն արգելում է մահապատժի կիրառումը: Սակայն պետությունները, վերապահում անելու ուժով, կարող են մահապատիժ կիրառել պատերազմի ժամանակ կատարված առանձնակի ծանր ռազմական հանցագործությունների համար:

Լինելով ՄԻԵԴ ապագայի վերաբերյալ 3-րդ փաստաթուղթը՝ հռչակագիրը վերահաստատեց անդամ պետությունների հավատարմությունը կոնվենցիոն համակարգին և Դատարանի ու նրանց՝ ՄԻԵԴ վճիռների արդյունավետ կատարման համապարտ պատասխանատվությունը: 

2010 թվականին Ինտերլակենում ընդունված այս փաստաթուղթը առաջինն էր Եվրոպական դատարանի ապագայի վերաբերյալ: Այն վերահաստատեց պետությունների հավատարմությունը կոնվենցիոն համակարգին և նոր թափ հաղորդեց բարեփոխումների գործընթացին: 

2015 թվականին ընդունված այս հռչակագիրը 4-րդն է ՄԻԵԴ համակարգի բարեփոխումների շարքում: Վերահաստատելով Ինտերլակենի, Իզմիրի և Բրայթոնի սկզբունքները՝ այն ուղղված է ՄԻԵԴ վճիռների արագ և արդյունավետ կատարմանը: 

Գրքույկն ընդհանուր տեղեկություններ է պարունակում Դատարանի աշխատակարգի մասին: Ավելի մանրամասն տեղեկությունների համար, ծանոթացե՛ք Դատարանի կայքում տեղադրված փաստաթղթերին, մասնավորապես՝ Դատարանի կանոններին:

Ուսումնական նպատակներով կազմված այս գրքույկը պարզեցված ձևով ներկայացնում է Կոնվենցիայի որոշ հոդվածներ: Գրքույկը կազմվել է «Ամնեսթի ինթերնեյշընըլ»-ի  պատրաստած Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի պարզեցված տարբերակի օրինակով:

«Դատարանը համառոտ» բրոշյուրը պարունակում է համառոտ տեղեկություն Դատարանի և նրա պատմության առանցքային տարեթվերի, ինչպես նաև Կոնվենցիայի և վերջինիս երաշխիքների և արգելքների մասին: 

Դատարանի կողմից գործի քննության տարբեր փուլերը նկարագրող այս գրքույկը նախատեսված է պատասխանելու դիմումատուների հիմնական հարցերին՝ հատկապես գանգատը Եվրոպական Դատարան ներկայացնելուց հետո:

Փաստաթուղթն ընդհանուր տեղեկություններ է տրամադրում ՄԻԵԴ աշխատանքի վերաբերյալ: Այն անդրադառնում է Կոնվենցիայով ամրագրված իրավունքներին, ներպետական դատարանների համար Կոնվենցիայի նշանակությանը և այլն:

Ձեռնարկը կազմվել է Եվրոպական կոնվենցիայի, Եվրոպական դատարանի՝ 3-րդ հոդվածի վերաբերյալ նախադեպային իրավունքի, ինչպես նաև Խոշտանգումների կանխարգելման եվրոպական կոմիտեի և այլ չափանիշների հիման վրա: 

Հետազոտությունն անդրադառնում է կրոնի ազատության և վերջինիս պաշտպանության շրջանակներին: Փաստաթղթի կարևորությունը պայմանավորված է վերջին տասը տարիներին 9-րդ հոդվածի վերաբերյալ Եվրոպական դատարանի քննած գործերի թվի շարունակական աճով:  

Ձեռնարկն անդրադառնում է 35-րդ հոդվածի 3-րդ կետի «բ» ենթակետով սահմանված ընդունելիության նոր չափանիշի վերաբերյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքով ամրագրված սկզբունքներին:

Ուղեցույցը, ի թիվս այլոց, անդրադառնում է ՄԻԵԿ ընդհանուր խնդիրներին, Կոնվենցիայով երաշխավորված իրավունքների պաշտպանությանը, ինչպես նաև դատավարական երաշխիքներից բխող պոզիտիվ պարտականություններին:

Ձեռնարկն անդրադառնում է արդյունավետ միջոցի ընդհանուր հատկանիշներին, անհատական միջոցների հատուկ հատկանիշներին, ներպետական ընդհանուր միջոցներին և ազգային դատարանների կողմից Կոնվենցիայի կիրառելիության անհրաժեշտությանը:

Ձեռնարկն ընթերցողին ներկայացնում է այն պահանջները, որոնց պահպանմամբ միայն ներպետական ատյաններում անցկացված դատաքննությունը կհամարվի Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածով սահմանված պարտականություններին համապատասխան իրականացված:

Ձեռնարկը ներառում է Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի վերաբերյալ ՄԻԵԴ ընդարձակ նախադեպային իրավունքից բխող սկզբունքները: Փաստաթղթում ուսումնասիրվում են արդար դատաքննության իրավունքի բովանդակությունը և վերջինիս առանձնահատկությունները:

Ձեռնարկն անդրադառնում է սեփականության իրավունքի բովանդակությանը, թույլատրելի սահմանափակումներին և Կոնվենցիայով սահմանված այլ իրավունքների հետ այս իրավունքի հարաբերակցությանը:

Ձեռնարկն անդրադառնում է Կոնվենցիայով երաշխավորված սեփականության իրավունքի վերաբերյալ ՄԻԵԴ կայացրած առավել կարևոր վճիռներին: Այն պարզաբանում է սեփականության իրավունքի շրջանակը և վերլուծում այս իրավունքի երեք կանոնները: 

Ձեռնարկը ներկայացնում է Եվրոպական կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի կիրառման տիրույթը՝ խոսքի ազատության պաշտպանությունը և հնարավոր սահմանափակումները, այդ իրավունքին առնչվող հատուկ հարցերի վերաբերյալ ՄԻԵԴ իրավասությունը:

Ուղեցույցը նկարագրում է այն պայմանները, որոնց պետք է համապատասխանի Դատարան ներկայացվող գանգատը: Եվրոպական կոնվենցիան կիրառողներին, պոտենցիալ դիմումատուներին խորհուրդ է տրվում նախքան գանգատ ներկայացնելը ուսումնասիրել այն:

Ձեռնարկը վերլուծում է մտքի, խղճի և կրոնի ազատության իրավունքի շրջանակներն ու բովանդակությունը՝ Կոնվենցիայի 9-րդ հոդվածով ամրագրված երաշխիքների համաձայն, ինչպես նաև բովանդակում տեղեկություններ թույլատրելի սահմանափակումների վերաբերյալ:

Ձեռնարկը ներկայացնում է Եվրոպական կոնվենցիայի 8-րդ հոդվածի կիրառման տիրույթը՝ գործող իրավաբանների համար հանդիսանալով Կոնվենցիայի և Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի վերաբերյալ պիտանի գործիք:

Ուղեցույցը բովանդակում է տեղեկություններ «քաղաքացիական իրավունքներ և պարտականություններ» հասկացության վերաբերյալ: Ուղեցույցում բացահայտվում է արդար դատաքննության իրավունքի քաղաքացիաիրավական բնույթը: Դրանում կարելի է գտնել տեղեկություններ դատարանի մատչելիության, 6-րդ հոդվածով սահմանված ինստիտուցիոնալ և ընթացակարգային պահանջների մասին և այլն:

Ուղեցույցն անդրադառնում է «քրեական մեղադրանք» հասկացությանը և կիրառության շրջանակին, դատարանի մատչելիության իրավունքին, անմեղության կանխավարկածին, պաշտպանության իրավունքի առանձնահատկություններին:

Ուղեցույցն անդրադառնում է 5-րդ հոդվածի կիրառության շրջանակին, նախնական կալանքին, կալանքի օրինականությանը և առանձնահատկություններին, ազատազրկված անձանց իրավունքների ապահովման երաշխիքներին և այլն:

Ուղեցույցը վերլուծում է «ստրկություն» և «հարկադիր աշխատանք» հասկացությունները, ընդհանուր արգելքից  բխող սահմանափակումները (օրինակ՝ աշխատանք ազատազրկման վայրում), ինչպես նաև կոնվենցիոն իմաստով մարդկանց թրաֆիքինգը: 

Ձեռնարկն անդրադառնում է խոշտանգման, անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքին, պետության պոզիտիվ և նեգատիվ պարտականություններին՝ հիմնվելով ՄԻԵԴ-ի մեկնաբանությունների և նախադեպային իրավունքի վրա:

Ձեռնարկն անդրադառնում է  կյանքի իրավունքի պաշտպանությանը: Զուգահեռներ են տարվում նաև առանձին հոդվածների հետ, օրինակ՝ 2-րդ հոդվածի 1-ին կետի և Կոնվենցիային կից թիվ 6 և 13 Արձանագրությունների միջև՝ կապված մահապատժի հետ:

Այս տեսական և գործնական նշանակություն ուսուցողական նյութերը գործուն միջոց են օգնելու ուսուցիչներին իրազեկել իրենց աշակերտներին մարդու իրավունքների մասին:

Այս փաստաթուղթը նկարագրում է, թե ինչպես են մի շարք ազգային խորհրդարաններ կիրառում մարդու իրավունքների եվրոպական չափանիշները, ինչպես նաև կատարում Եվրոպական դատարանի վճիռները:

Այս փաստաթուղթը համառոտ ուղեցույց է Եվրոպական կոնվենցիայով պաշտպանվող իրավունքների և Եվրոպական դատարանի գործունեության վերաբերյալ: Այն բացատրում է, թե ինչ գանգատներ է հնարավոր ներկայացնել Եվրոպական դատարան և ինչպես:

ԵԽ նախարարների կոմիտեի այս փաստաթուղթն ամրագրում է անդամ պետություններին հասցեագրված հանձնարարականներ՝ ուղղված ներպետական մակարդակում վճիռների կատարման գործընթացի արդյունավետ և արագ կազմակերպմանը:

Երբ Դատարանի վերջնական վճիռը փոխանցվում է Նախարարների կոմիտե, պատասխանող պետությունը տեղեկացնում է Կոմիտեին արդարացի փոխհատուցման վճարմանն ուղղված, իսկ անհրաժեշտության դեպքում, անհատական և ընդհանուր միջոցառումների մասին:

Կոնվենցիայի խախտում արձանագրող վճիռները պարտադիր են պետության համար և ենթակա են կատարման:Վճիռների կատարումը վերահսկվում է ԵԽ նախարարների կոմիտեի կողմից: Վճիռների կատարման մեխանիզմներին կարող եք ծանոթանալ այս փաստաթղթում:

Ձեռնարկը տրամադրում է գործնական խորհուրդներ ՄԻԵԴ դիմել ցանկացող իրավաբաններին՝ մինչև Դատարան դիմելը, Դատարան դիմելու և Դատարանի վճիռների և որոշումների կատարման փուլերի մասին: 

Ձեռնարկը ներկայացնում է Դատարանի վճիռների կատարման համար պետությունների ձեռնարկած անհատական և ընդհանուր միջոցառումները, և այդ գործընթացի նկատմամբ Նախարարների կոմիտեի վերահսկիչ դերը:

Բարեկամական կարգավորմամբ համաձայնության չգալու դեպքում պատասխանող պետությունը կարող է հանդես գալ միակողմանի հայտարարությամբ՝ ճանաչելով Կոնվենցիայի խախտումը և դիմումատուին առաջարկելով փոխհատուցում: 

Փաստաթուղթն անդրադառնում է Դատարանի՝ 2009թ.-ին որդեգրած գործերի քննության հերթականության նոր քաղաքականությանը, համաձայն որի հերթականությունը որոշվում է բարձրացված խնդիրների կարևորությամբ և հրատապությամբ:

Պիլոտային վճիռների կայացման ընթացակարգը Դատարանի կողմից ներդրվել է որպես միևնույն համակարգային խնդրին վերաբերող գանգատների քննության միջոց: Այս տեղեկատվական ցուցումի նպատակն է ներկայացնել այդ ընթացակարգը:

Դատարանի կանոնակարգի 39-րդ հոդվածի համաձայն ժամանակավոր միջոցառում կիրառելու դիմում Դատարան ներկայացնող դիմումատուները պետք է գործեն այս փաստաթղթի պահանջներին համապատասխան:

Այս տեղեկատվական թերթիկը տեղեկություն է տրամադրում ժամանակավոր միջոցառումների գործողության ոլորտի վերաբերյալ՝ օրինակ բերելով որոշ գործեր Դատարանի նախադեպային իրավունքից: 

Մինչև գանգատով որոշում կայացնելը, ՄԻԵԴ-ը կարող է որոշել, որ պատասխանող պետությունը պետք է ձեռնարկի ժամանակավոր միջոցառումներ: Փաստաթուղթը նկարագրում է, թե ինչ է ժամանակավոր միջոցառումը և որ դեպքում է այն կիրառվում: 

Խոշտանգումների և անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի կանխարգելման եվրոպական կոմիտեի 22-րդ Ընդհանուր զեկույց (1 օգոստոսի, 2011թ. - 31 հուլիսի, 2012թ.):

Խոշտանգումների և անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի կանխարգելման եվրոպական կոմիտեի 23-րդ Ընդհանուր զեկույց (1 օգոստոսի, 2012թ. - 31 հուլիսի, 2013թ.)

Խոշտանգումների և անմարդկային կամ արժանապատվությունը նվաստացնող վերաբերմունքի կամ պատժի կանխարգելման եվրոպական կոմիտեի 24-րդ Ընդհանուր զեկույց (1 օգոստոսի, 2013թ. - 31 դեկտեմբերի, 2014թ.):